W roku 2021 przypada 158. rocznica wybuchu powstania styczniowego, które wywarło ogromny wpływ na losy narodu polskiego. Powstanie styczniowe skierowane było przeciwko Rosji – naszemu zaborcy. Ogłoszone Manifestem 22 stycznia wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni 1864 r., zasięgiem objęło ziemie zaboru rosyjskiego, tj. Królestwo Polskie i ziemie zabrane. Było największym i najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek.

Uczestnicy powstania w kolejnych latach byli otaczani szczególnym szacunkiem, a pamięć o bohaterach kultywowano. Wielu z nich urodziło się i miało rodziny na terenie Gminy Jedwabne. W archiwach wciąż trwają poszukiwania informacji o członkach powstania z terenu naszej gminy. Spośród tak wielu, na chwilę obecną historia zapisała tylko kilka nazwisk:

• ppor. Franciszek Męczkowski- urodzony w m. Grądy Wielkie, weteran powstania odznaczony w 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami, uczestnik bitwy pod Sieburczynem (6 lipca 1863 r.) w oddziale strzelców, służył pod dowództwem pułkownika Józefa Konstantego Ramotowskiego noszącego pseudonim WAWER, pochowany na cmentarzu w Burzynie- grób zachował się do czasów obecnych,
  
  
• Lubomir Chrzanowski- urodzony 7 marca 1839 roku w Małachowie, zam. w Kaimach, za udział w powstaniu został rozstrzelany 21 czerwca 1864 w Lemanie, pozostawił żonę Karolinę Przestrzelską i 8-miesięcznego syna Antoniego,
  
  
• Stanisław Dominik Bagiński- syn Józefa i Rozalii Konopka, ur. w Kotówku 7 kwietnia 1844 r., w wieku 19 lat wstąpił do oddziałów powstańczych, nie powrócił- los nieznany,
  
  
• Antoni Romanowski- zam. w Jedwabnem, zamordowany przez kozaków w folwarku Dumbel 10 sierpnia 1864 roku,
  
  
• Eugeniusz Rembieliński- syn Rajmunda Rembielińskiego, organizował zbiórki prowiantu i broni dla powstańców, wyemigrował do Austrii w trakcie powstania,
  
  
• Antoni Rzętkowski- dowodzący okręgiem Jedwabieńskim w powstaniu,
  
  
• ks. Stanisław Bukowski- ur. w 1825 r. w Mocarzach Budnych, los nieznany.

W samym Jedwabnem miejsce miały trzy potyczki, o których świadczą następujące wzmianki:

„Rozproszywszy objeszczyków pod Porytem podsunął się porucznik Wolski wieczorem 26 lutego 1864 pod Jedwabne i ubił 2 żołnierzy, stojących na pikiecie. Moskale z hałasem poczęli formować się do odparcia powstańców, lecz Wolski spełniwszy zadanie zaalarmowania załogi, zniknął czemprędzej"

9 kwietnia 1864 „Ruchliwy porucznik Obuchowicz wpadł ze swoim oddziałem do Jedwabna, uderzył na maszerujący przez rynek patrol moskiewski, kładąc na miejscu 3 moskali, a sam zostawiwszy na placu 1 zabitego, cofnął się w las."

17 kwietnia 1864 „Zrejterowawszy pod Kuziami Bugielski przeszedł do powiatu biebrzańskiego, gdzie zaalarmował słabą załogę miasta Jedwabna."